چکیده:
پیشی گرفتن اهداف سیاسی بر علایـق و آرمـانهـای دینـی در امـر حـج و زیـارت توسط خلفای عباسی موضوع مقاله حاضر است . این امر در حالی است که جد این خانـدان یعنـی عباسبن عبدالمطلب و فرزندانش ، به دلیل جایگاه خود در حج ، یعنی منصب سقایت ، دارای نقشی مهم در برگزاری این فریضه دینی معرفی می شوند؛ و بنی عباس در رقابت با کسانی که مشروعیت را از آن خود می دانستند، چون علویان و دیگران، می توانستند از این واقعیت بهـرهبـرداری کننـد و نکردند. در حالی که در بهرهبرداری از مسئله وراثت در امانت بیش تر کوشیدند. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی چرایی ایـن امـر را مـورد بررسـی قـرار مـی دهـد. در ایـن پژوهش مشخص می گردد که وجود موانع نظری و واقعیاتی که گاه ریشه در مهم ترین متون دینی مسلمین چون قرآن کریم داشته و گاه به سوابق عباس و خاندان او مرتبط هستند؛ علل اصـلی ایـن کم توجهی عامدانه به جایگـاه عبـاس در حـج و عـدم مشـروعیت طلبـی از آن هسـتند؛ و چنانکـه خواهیم گفت ، آنان شیوه بهرهگیری از حج و زیارت را نیز تغییر دادند.
خلاصه ماشینی:
"در بادی امر به نظر می رسد در بیان ارتباط نسبی با خاندان نبوت و اغراق دربارة مقام عباس در حج و اهمیت این فریضه ، می توانست تأثیر قابل توجهی داشته باشد و حتی این مهم را عاملی بـرای کسب مشروعیت تلقی کنند؛ اما برخلاف تصور علی رغم آنکه منابع این دوره، چنانکه از اخباری چون انتقال حق خلافت به خاندان عباسی از علویان سخن مـی گوینـد،١ بـه مقولـة حـج و نقـش پراهمیـت آن در زنـدگی عبـاس هـم پرداختـه انـد؛٢ امـا در واقـع ، نقشـی بـرای آن در زمینـه مشروعیت بخشی به حاکمیت عباسیان به شکلی مداوم و گسترده قائل نشدهاند؛ و این مسئله اصلی پژوهش حاضر است .
عباسیان در زمینه کسب مشروعیت به فضیلت تراشی برای خـود از قبـل شخصـیت عبـاس و فرزندانش خصوصا عبدالله که نسب از او می بردند، علاقه بسیار داشتند، مصداق بارز آن، احادیث (ص)٦ متعددی است که منابع این دوره اصرار دارند، در مورد پیشگویی خلافت آنها از سـوی پیـامبر بیان شده است و این نشانه ای از تأکید بنی عباس بر اهمیت باورهای دینی در اذهان عمومی اسـت ؛ اما نکته جالب آنکه مهم ترین وجه شخصیت عباس یعنی سمت او در حج و زیارت به قراری که بر خواهیم شمرد، عامدانه چنـدان مـورد بهـرهبـرداری دینـی قـرار نگرفتـه اسـت و ایـن نشـانه ________________________________________________________________ ١ محمد سهیل طقوش(١٩٩٨م ."