چکیده:
پیشینه تاریخی بندر ریشهر در شبه جزیره بوشهر به چندین هزار سال قبل از میلاد منتهی می شود. در زمان پادشاهی عیلام، این منطقه لیان نام داشته و به لحاظ اقتصادی و سیاسی، از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. در دوره ساسانیان لیان تغییر نام پیدا کرده و ریشهر نام گرفت. در این دوره ریشهر به اوج رونق و شکوفایی در زمینه های سیاسی، نظامی و اقتصادی رسید. با ورود اسلام به ایران، ریشهر نیز به مانند مناطق دیگر توسط اعراب فتح شد و به مدت هفت قرن در سکوت و ابهام قرارگرفت ، تا سرانجام در دوره صفویه به دنبال تحولات سیاسی و اقتصادی و رونق خلیج فارس و حضور پرتغالیها مجددا در تاریخ مطرح گردید. در این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی ضمن نگاهی به پیشینه ریشهر و تحولات این منطقه تا روی کار آمدن صفویان به بررسی جایگاه ریشهر در تحولات صفویه از ظهور این سلسله تا پایان حکومت شاه طهماسب اول پرداخته خواهد شد..
خلاصه ماشینی:
ایـن همـان ریشهری است که برخی جایگـاه جغرافیـایی آن را کنـار بنـدر ماهشـهر امـروزی مـی داننـد (بهبهانی ، ١٣٤٢: ١٢١-١١٥)، امـا بـلاذری نیـز از منطقـه ای بـه همـین نـام در نزدیکـی تـوج (برازجان امروزی ) یاد کرده است کـه جنـگ ریشـهر در آن اتفـاق افتـاده اسـت (بـلاذری ، ١٣٣٧، ص ٥٣٩) بدین ترتیب همان طوری که پیشتر گفته شد، ریشهر مورد نظر ایـن پـژوهش ناحیه ای است از شبه جزیرة بوشهر که قدمت آن به قبل از دورة ساسانی و به عهـد عیلامیـان بازمی گردد.
اگرچه تصرف بنـدر کلیـدی هرمـوز بـرای شاه اسماعیل صفوی خوشایند نبود اما وی بـا توجـه بـه فقـدان نیـروی دریـایی کارآمـد در ایران ، آغاز و استمرار تنش با دولت عثمانی و تلاش بـرای دسـتیابی بـه متحـدانی در مقابـل عثمانی ها به منظور استفاده از حمایت نظامی آنان ، اشغال این نواحی از سـوی پرتغـالی هـا را عملی انجام شده پنداشته و مجبور به پذیرش سیادت پرتغالی هـا بـر ایـن نـواحی شـد (بیـانی ، ١٣٧٩ :٦٧٩؛ وثوقی ،١٣٨٠ :٧-٣٣٦).
در این زمان شاه اسماعیل ،جهت بهره برداری از نیروی دریـایی پرتغـالی هـا جهـت پیشـبرد اهـداف سیاسـی و نظـامی خـود بـا اعـزام سـفیری نـزد آلبوکرک ، قراردادی با وی منعقد کرد که یکی از بندهای آن اتحاد سیاسی نظامی (ایران و پرتغالی ها) علیه ترکان عثمانی بود (اقبال اشتیانی ، ١٣٢٨: ٦١).