چکیده:
سیره رسول خدا(ص) در مدیریت مجاهدان مسلمان و مقایسه آن با دوره خلفا، یکی از مهمترین مباحثی است که سزاوار بررسیهای عمیق و چند سویه است. بررسی و تبیین دقیق این موضوع میتواند بسیاری از ابهامهای تحولات بعدی تاریخ صدر اسلام، به ویژه علل بروز فتنههای دوران خلافت امام علی(ع) را روشن کند. این مقاله به شیوه مقایسهای و تحلیلی و با استناد به منابع اصلی و با هدف تبیین سیره رسول(ص) در جنگها و مدیریت مجاهدان اسلامی و مقاسیه آن با رفتار خلفا، در صدد پاسخ به این سوال است که تفاوت روش رسول خدا(ص) با خلفا در مدیریت مجاهدان مسلمان چگونه بود و نتایج این دو شیوه، چه تاثیری در آینده جامعه اسلامی گذاشت؟ در سیره رسول خدا(ص)، شاهد مدیریت بر اساس نص صریح احکام الهی و عدالت هستیم؛ اما در دوره پس از آن حضرت، در مواقعی، این رویه به برخوردی ناعادلانه و واگذاری امتیازات بر اساس وابستگی و منافع سیاسی تبدیل شد. در نتیجه، فاصله طبقاتی و تضاد منافع در جامعه اسلامی آشکار شده که این زمینهساز بروز فتنههایی همچون جمل، صفین و نهروان بعد از سال 35 هجری شد.
Prophet (Peace be upon him)’s methodology in managing of wars and Muslim warriors in comparison with caliphs' period is one of significant discussions which requires fundamental and multidimensional investigations. Comparison of Prophet (Peace be upon him)’s management of wars and Muslim warriors with three first caliphs is one of the substantial subjects that its study and explanation can not only solve many of subsequent uncertainties of changes in early history of Islam but also clarify intrigues of Imam Ali’s caliphate. This essay tries to investigate the Prophet of Islam (Peace be upon him)’s methodology in wars and management of Muslim warriors in comparison with the caliphs' policies based on original references and comparative-analytical approach. The main questions of present research are: what is the difference between Prophet of Islam (Peace be upon him)’s methodology and caliphs in managing wars and Muslim Warriors? And what were the effects of these two different policies on future of Islamic society? It seems that Prophet (Peace be upon him)’s methodology was based on commandments and justice. However، during the periods of Caliphs، this procedure became based on unfair treatment and giving privilege according to interests during Caliphs' era. Consequently، such procedure not only led to the turning of Islamic society into class system and conflict of interests but also resulted in emerge of intrigues including Jamal، Saffeyn and Nahravan wars that took place after 35 A.H.
خلاصه ماشینی:
صرف نظر از نتایج و عوارض این جنگها، شیوه رسول خدا(ص) در اداره جنگها و مدیریت مجاهدان مسلمان یکی از مباحث مهم و درخور تامل بوده که تبیین دقیق آن، برای فهم بسیاری از حوادث تاریخ صدر اسلام موثر است.
بعد از جنگ حنین، هنگامی که قبیله هوازن برای پیمان صلح و پس گرفتن آنچه از دست داده بودند نزد رسول خدا(ص) آمدند، حضرت برای به دست آوردن دل آنها و گرویدن آنان به اسلام، حق خود را بر آنان بخشید؛ ولی چون همه مسلمانان در آن حق داشتند، به مجاهدان دستور ندادند که از رأی ایشان پیروی کنند بلکه آنها را تشویق به این کار کردند و کسانی را که حاضر به آزادی اسیران خود نبودند، با دادن غنایم، به آزادی اسیران راضی کردند (واقدی، 1369: 2/723؛ ابنکثیر، 1992: 4/۴۱۸ و 419).
آن حضرت برای یاران خود و به طور کلی برای مسلمانان، ارزش و اهمیت بسیاری قائل بودند و در بسیاری از مواقع، به خاطر مسلمانان و یاران خود، از مشرکان میگذشتند و آنان را عفو میکردند؛ برای مثال در جنگ با بنیقریظه، وقتی اوسیان از رسول خدا(ص) خواستند که درباره بنیقریظه همانند بنیقینقاع رفتار کنند، ایشان قضاوت را به سعد بن معاذ، رهبر اوسیان، واگذار کردند (ابنهشام، بیتا: 1/۱۷۷ و 178)؛ در فتح مکه نیز، به علت اصرار خلیفه سوم، از اعدام عبدالله بن ابیسرح که در فتح مکه دستور قتل او را داده بودند، درگذشتند (یعقوبی، 1342: 1/419).