چکیده:
توزیع رسایی در خوشة دوهمخوانیمرز هجا در زبان فارسی افشین رحیمی[1] محرم اسلامی[2] بهرام وزیرنژاد[3] دریافت: 11/7/91 تصویب: 26/8/92 چکیده در این مقاله، توزیع رسایی درخوشههای دوهمخوانی مرز دو هجای CVC-CVC در واژههای زبان فارسی مورد بررسی قرار گرفته است. محدودیت رسایی در مرز هجا بیانگر تمایل جهانی در جهت تغییر افتان رسایی همخوانها در مرز هجا است. در این بررسی، تعداد 4202 واژه از واژههای زایای زبان فارسی که دارای ساختار هجایی CVC.CVC بودند، مطالعه شدهاند. همخوانهای زبان فارسی از نظر رسایی به 5 طبقة مختلف تقسیم شده و ارتباط شیب رسایی در مرز هجا و بسامد در واژگان مورد بررسی قرار گرفته است. از آنجا که بینشانی یک ساختار باعث افزایش بسامد آن بهصورت همزمانی و درزمانی میگردد، میتوان میزان بینشانی یک ساختار را از بسامد آن دریافت. نتایج بهدستآمده نشان میدهد که افتان بودن شیب رسایی در خوشههای دوهمخوانی در مرز هجاهای CVC در زبان فارسی بهصورت مقولهای عمل نکرده و ساختارها را به دو طبقة خوشساخت و غیرخوشساخت تقسیم نمیکند. همچنین، در سطح واژهها، بسامد خوشههای دوهمخوانی با کاهش شیب رسایی (از +۴ به -۴) افزایش مییابد. دلیل افزایش بسامد تمایل بیشتر همخوانهای با رسایی پایین، مانند انفجاریها و انسایشیها، به حضور در جایگاه آغازه و عدم تمایل آنها به حضور در جایگاه پایانه میباشد. همچنین، همخوانهای رساتر، مانند سایشیها، خیشومیها و روانها، تمایل بیشتری به حضور در جایگاه پایانه نسبت به جایگاه آغازه دارند. بسامد واحد (بسامد در پیکره) ساختارهایی که از همخوانهای نارسای انفجاری استفاده میکنند در مقایسه با ساختارهایی که از سایر همخوانها استفاده میکنند به شدت کاهش مییابد. استفاده از بسامد نرمال (معیار اطلاعات مشترک نقطهای) نشان میدهد که تمایل به همرخدادی در خوشههای با شیب رسایی افتان بیشتر از خوشههایی با شیب رسایی خیزان نبوده و حضور گروههای مختلف رسایی در پایانه و آغازه در مرز هجا مستقل از یکدیگر صورت میگیرد. با توجه به تمایل همخوانهای نارسا به حضور در جایگاه آغازه و تمایل همخوانهای رسا به حضور در جایگاه پایانه و نقش مهم این تمایل در شکلگیری الگوهای مرز هجا، به نظر میرسد توصیف مبتنی بر آواشناسی ادراکی این پدیدة واجشناختی (نظریة جواز ادراکی) قابلقبولتر از توصیف این پدیده با استفاده از محدودیتهای واجشناختی باشد. واژههای کلیدی: قانون اتصال هجا، رسایی، مرز هجای CVC،خوشة دوهمخوانی، رسایی افتان، رسایی خیزان [1] آزمایشگاه پردازش گفتار و زبان، مرکز زبانها و زبانشناسی، دانشگاه صنعتی شریف؛ a_rahimi@ce.sharif.edu [2] دانشکدة زبانشناسی، دانشگاه زنجان؛ meslami@znu.ac.ir [3] آزمایشگاه پردازش گفتار و زبان، مرکز زبانها و زبانشناسی، دانشگاه صنعتی شریف؛ bahram@sharif.edu
خلاصه ماشینی:
توزیع رسایی در خوشۀ دوهمخوانی مرز هجا در زبان فارسی 1 افشین رحیمی 2 محرم اسلامی 3 1 بهرام وزیرنژاد تاریخ دریافت : ٩١/٧/١١ تاریخ تصویب : ٩٢/٨/٢٦ چکیده در این مقاله ، توزیـع رسـایی درخوشـه هـای دوهمخـوانی مـرز دو هجـای CVC-CVC در واژه های زبـان فارسـی مـورد بررسـی قـرار گرفتـه اسـت .
نتایج به دست آمده نشان میدهـد کـه افتان بودن شیب رسایی در خوشه های دوهمخوانی در مرز هجاهای CVC در زبان فارسی به صورت مقوله ای عمل نکرده و ساختارها را بـه دو طبقـۀ خوش ساخت و غیرخـوش سـاخت تقسـیم نمـیکنـد.
استفاده از بسامد نرمال (معیار اطلاعات مشترک نقطـه ای) نشان میدهد که تمایل به هم رخدادی در خوشه های با شیب رسایی افتـان بیشتر از خوشه هایی بـا شـیب رسـایی خیـزان نبـوده و حضـور گـروه هـای مختلف رسایی در پایانه و آغازه در مرز هجا مستقل از یکـدیگر صـورت میگیرد.
بررسی میزان رسایی آواها در مرز اتصال هجاهـا نشـان مـی دهـد کـه در 1 Syllable Contact Law بسیاری از زبان ها تمایل به گذر از یک پایانۀ رساتر درهجای اول به یک آغـازة نارسـاتر در هجای دوم بیشتر است .
با توجه به این که نتایج بـه دسـت آمـده نشـانگر فقـدان رابطه بین الگوی تغییر رسـایی در خوشـه هـای همخـوانی در مـرز هجـا و بسـامد مـی باشـد، می توان نتیجه گرفت که محدودیت افتان بودن الگوی رسایی در مرز هجا در زبـان فارسـی عمل نمی کند یا دارای اولویت پایینی می باشد.