چکیده:
تعامل، تأثیر و تأثر فرهنگ، زبان و ادب ملل مختلف امری اجتنابناپذیر است. زبان و ادبیات فارسی، از جهت تأثیرگذاری بر دیگر زبانها و فرهنگها و تأثیرپذیری از سایر فرهنگها، دارای پیشینۀ دور و دراز و قابل اعتنایی است. تعامل زبان فارسی با زبان و ادبیات ترکی از آن جمله است. این مسأله در دورهای به ضرورت سیاسی، با ورود و هجوم لغات و اصطلاحات ترکی و در دورهای دیگر به شکل مجرای تأثر از دگرگونیهای دنیای جدید و تحولات اروپا و غرب قابل مشاهده است. منظور از ادبیات دیوانی عثمانی، ادبیات ششصدساله ترکی از قرن سیزده تا میانههای قرن نوزدهم میلادی و به عبارتی ادبیات ترکی دوره اسلامی تا زمان ادبیات دوره تنظیمات است. این تأثیرپذیری چنانکه از آثار و بررسیهای خود عثمانیها و محققان دورههای بعدی ترک نیز برمیآید، تنها در حوزۀ تأثر ناخودآگاه و غیر مستقیم نیست، بلکه تشبه به شاعران فارسی و تقلید از آثار آنان از باب تعمد و تفاخر و تقلیدی آگاهانه و مستقیم است. در این مقاله با نگاهی به ادبیات دیوانی ترک در دورههای سلجوقی و عثمانی، تأثیر سرودههای شاعران فارسی بر شاعران این دوره بررسی شده نیز با ارائۀ تاریخچۀ مختصر ادبیات قبل از تنظیمات ترک معرفی شده و شاخصههای مهم آن از جمله تقلید و تأسی از زبان فارسی، نشان داده شده است.
خلاصه ماشینی:
ادبیات فارسی زمانی با استیلای حکومت های ترکنژاد عرصۀ جولان لغات ترکی فراوانـی از اصـطلاحات لشکری و اداری شده و زمانی در اوج قدرت های ایرانیتبـار، بـه وجـود آورنـدة آثـار بـی همـال فارسـی بوده است و به دلیل همین پیشینۀ غنی، هیچ گاه رو به زوال و نـابودی ننهـاده اسـت بلکـه در دوره هـای مختلف مغلوب شدن سیاسی و نظامی، بعد از دوره ای کوتاه ، فاتحان سیاسی و نظامی را هم تحت تـأثیر قرار داده و آنان را به زبان و فرهنگ فارسی علاقه مند ساخته است .
(٢١١-٢١١ :١١٠١ ,luHocaog) مسأله تأثر ادبیات دیوانی ترک از ادبیات فارسی به اندازه ای واضح و عمیق است که اکثر قریـب بـه اتفاق شاعران این دوره علاوه بر تأثیرپذیری واضح از ادبیات فارسی، خود نیز دارای دیـوان و یـا حـداقل اشعاری به زبان فارسیاند.
٢-٣-٣- تأثیر و حضور زبان و ادب فارسی در حوزة تصوف و عرفان ادبیات ترک به طور کلی میتوان گفت دلیل تأثر زبان ترکـی از زبـان فارسـی عـلاوه بـر نزدیکـی جغرافیـایی و همسایگی این دو قوم در طول تاریخ ، آشنا شدن ترکان با اسلام و به طبـع آن تصـوف از مجـرای زبـان فارسی است .
وی که به شدت شیفته ادبیات فارسی است و ایران را محل هبوط الهۀ ادب و شعر میداند در اشاره به تلاش برخی از شاعران عثمانی برای رواج مجدد شعر هجایی در زبان ترکی، شـاعرانی را در ایـن امـر موفق میداند که به وزن عروضی فارسی- آن چه از عروض عربـی بـا تصـرفاتی در فارسـی کـاربرد دارد- مسلط باشند تا بتوانند آهنگ درستی به کلام خود بدهند و آن را از نثر متمایز سازند.