چکیده:
ادبیات در مقام رسانه، حاوی قدرتی غیرمستقیم و هژمونیک است. این ویژگی در همۀ انواع ادبی ملل وجود دارد. منتهی شدت و ضعف تأثیرگذاری به اقتضای عواملی همچون دوره، موضوع و ژانر متفاوت است. یکی از موضوعاتی که در اشعار اغلب شاعران کلاسیک فارسی نمود یافته و تأثیر بسزایی بر مخاطبان، و بر جریان فکری ایرانیان گذاشتهاست، بحثهای کلامی مبنی بر عقلستیزی به صورت خاص و فلسفهگریزی یا فلسفهستیزی در معنای عام آن است. از میان اشعار شاعران کلاسیک فارسی یکی از قصاید خاقانی با مطلع «چشم بر پردۀ امل منهید/ جرم بر کردۀ ازل منهید» در فلسفهستیزی جایگاه ویژهای دارد. در این نوشتار پس از معرفی نظم گفتمانی قصیده مذکور، هژمونی برآمده از آن نظم گفتمانی، در دو سطح «دلالتهای معنایی» و «جنبۀ فنی رسانه» در درک شیوههای اعمال قدرت هژمونیک و درنهایت آسیبشناسی آنها بررسی شدهاست. اساس تبیین نظم گفتمانی و هژمونی برآمده از دلالتهای سطح معنایی، برخی از مفاهیم نظریۀ تحلیل گفتمان انتقادی «لاکلاو» و «موفه»، و مبنای بررسی کارکرد هژمونیک شعر در سطح فنی رسانه، سخنان «جان ب. تامپسون» است
خلاصه ماشینی:
"جرم بر کرده ازل منهید» شروع می شود و تا سیزده بیت با رویکردی تعلیمی ، مخاطب را از فلسفه و گرایش های فلسفی برحذر می دارد: علــم تعطیــل (٤) مشــنوید از غیــر ســــر توحیــــد را خلــــل منهیــــد فلســــفه در ســــخن میامیزیــــد وانگهـــی نـــام آن جـــدل منهیـــد وحــل (٥) گمرهیســت بــر ســر راه ای ســران پــای بــر وحــل منهیــد زجـــل زندقـــه (٦) جهـــان بگرفـــت گــوش همــت بــر ایــن زجــل منهیــد نقد هر فلسـفی کـم از فلسـی اسـت فلـــس در کیســـة عمـــل منهیـــد دین به تیغ حق از فشل (٧) جسته اسـت بـــاز بنیـــادش از فشـــل منهیـــد حـرم کعبـه کـز هبـل (٨) شـد پـاک بـــاز هـــم در حـــرم هبـــل منهیـــد ناقـــة صـــالح از حســـد مکشـــید نبــــاء وقعــــة (٩) جمــــل منهیــــد آنچــه نتــوان نمــود در بــن چــاه بــــر ســــر قلــــة جبــــل منهیــــد مشـــــتی اطفـــــال نـــــوتعلم را لــــوح ادبــــار در بغــــل منهیــــد مرکــب دیــن کــه زادة عــرب اســت داغ یونـــانش بــــر کفـــل منهیــــد / ١٨ شمارة ٣٢، تابستان ١٣٩٤ دکتر پارسا یعقوبی جنبه سرایی (11) قفــــل اســــطورة (١٠)ارســــطو را بـــر در احســـن الملـــل منهیـــد (12) نقــــش فرســــودة فلاطــــون را بـــر طـــراز بهـــین حلـــل منهیـــد (14) علــم دیــن علــم کفــر مشــمارید هرمـــان (١٣)همبـــر طلـــل منهیـــد (16) چشم شرع از شماسـت ناخنـه دار(١٥) بـــر ســـر ناخنـــه ســـبل منهیـــد فلســـفی مـــرد دیـــن مپنداریـــد حیــز(١٧)را جفــت ســام یــل منهیــد (18) فـــرض ورزیـــد و ســـنت آموزیـــد عـــذر نـــاکردن از کســـل منهیـــد از شـما نحـس مـی شـوند ایـن قـوم همـــت نحـــس بـــر زحـــل منهیـــد (خاقانی ، ١٣٦٨: ١٧١) جنبة معنایی رسانه شامل تمامی دلالت های معناساز است که مـتن رسـانه را شـکل می دهد."