چکیده:
منطقه ارسباران یکی از مناطق مهم اقتصادی، کشاورزی و توریستی شمال غرب ایران می باشد که معمولا بیشترین بارش سالانه را در فصل بهار دریافت می نماید. به منظور شناسایی الگوهای همدیدی تراز میانی جو در بهار های پر بارش این منطقه ، داده های میانگین روزانه ارتفاع ژئوپتانسیل تراز ٥٠٠ هکتوپاسکال برای مختصات صفر تا ٧٠ درجه طول شرقی و ١٥ تا ٦٥ درجه شمالی در دوره های مرطوب بهار سالهای (١٩٧٢،١٩٧٦،١٩٧٩،١٩٨١،١٩٨٦،١٩٩٢) از پایگاه داده های اقلیمیNCEP/NCAR استخراج گردید. برای انتخاب مهمترین مولفه ها با استفاده از روش تحلیل مولفه های اصلی(PCA)،از ماتریسی به ابعاد ٣٨٦×٦١٠(٦١٠ یاخته × ٣٨٦ روز) با آرایه S بهره گرفته شد. نتایج نشان داد که با سیزده مولفه حدود ٩٢ درصد از کل تغییرات تراز میانی جو قابل توجیه است . با انجام روش خوشه بندی تفکیکی بر روی این سیزده مولفه و دوره های مرطوب یاد شده ، شش الگوی گردشی بدست آمد که در ٥ مورد از الگوهای استخراج شده ، وجود یک مرکز پرارتفاع در شرق مدیترانه تا جنوب شرق اروپا از مهم ترین عوامل وقوع دوره های مرطوب بهاره تشخیص داده شد. از عوامل اصلی دیگر می توان به امواج کوتاه تراز میانی جو اشاره نمود که در این موقع از سال معمولا مابین دریای خزر و دریای سیاه فعال بوده و دوره های مرطوب بهاره این منطقه را موجب می شوند. این سامانه ها در ارتباط با مراکز فعال ناوه ای مستقر در آسیای مرکزی و ارسال امواج کوتاه آنها، ناپایداری و وقوع بارش را در فصل بهار برای این منطقه به ارمغان می آورند.
خلاصه ماشینی:
1- Galambosi 2- Kripalani 3- Wibig 4- Romero 5- Van oldenborgh 6- Tamazeiu 7- Esteban در ایران نیز علیجانی (١٣٦٦: ١٤٥) رابطه پراکندگی مکانی مسیرهای خاورمیانه را با سیستم های هوایی سطح بالا تجزیه و تحلیل نموده است ، نتایج این تحقیق نشان داده است که اثر سیستم های هوایی سطح بالا در پراکندگی مسیر های سیکلونی خاور میانه بیشتر از توپوگرافی و یا پراکندگی فشار سطح دریاست .
رضیئی و همکاران (١٣٨٩،١٧) با استفاده از روش PCA و خوشه بندی چند هسته ای، داده های میانگین روزانه تراز میانی جو در منطقه خاورمیانه و ایران را برای دوره آماری ٢٠٠٠-١٩٦٥ در دوازده گروه طبقه بندی کرده و الگوهای گردشی بدست آمده را بر اساس جهت وزش بادهای غربی بر روی ایران به سه دسته اصلی مداری، شمالغرب و جنوبغربی تقسیم کردند.
به طوری که نقشه رطوبت ویژه تراز ٨٥٠ هکتوپاسکال برای روز نمونه این الگو (٣٠ آوریل ١٩٧٦) حاکی از استقرار بیشینه رطوبتی از ٤٨ ساعت قبل در شمال غرب کشور است که با گذشت زمان و رسیدن به زمان وقوع بارش به دلیل تغذیه رطوبتی مناسب بویژه از سمت عرض های جنوبی و دریای خزر، در محدوده مورد مطالعه تقویت شده است (شکل ١٥ و ١٦).
A Classification of the Atmospheric Circulation Patterns Producing Significant Daily Rainfall in the Spanish Mediterranean Area, International Journal of Climatology, Vol. 19, No. 7, PP.