چکیده:
پراگماتیسم مکتبی فلسفی است که ضمن اینکه اصالت را به عمل میدهد، به امور واقع توجه کرده، سعی میکند که مصلحت را در نظر بگیرد و نیز به هیچ گونه مطلقگرایی در باب نظریهها معتقد نیست و حقیقت را امری نسبی میداند. عقاید و نظریهها را ابزاری برای رسیدن به هدف میداند که کارآیی آنها در جریان تجربه مشخص میشود. از بنیانگذاراناین مکتب، پیرس، جیمز و دیویی را میتوان نام برد. در این پژوهش، ابتدا پیشینه، خطوط و شاخصهای پراگماتیسم مطرح میشود و بدین موضوع پرداخته میشود که این مکتب ریشه در عقاید فلاسفة گذشته چون سقراط و ارسطو دارد و در بین نظریههای اخلاقی جدید، نزدیکی زیادی با مکتب اصالت نفع (سودگرایی) دارد. در بخش دوم با رویکردی علمی به بررسی پراگماتیسم در کلیله و دمنه میپردازد و با توجه به دادههای به دست آمده، نشانهها و مصادیقی از پراگماتیسم در کلیله و دمنه با توجه به شاخصهایی چون واقعبینی، نسبیگرایی، مصلحتگرایی، ابزارانگاری و نتیجهگراییمورد تحلیل و بررسی قرار میگیرد.
خلاصه ماشینی:
"عبارت ها و توصیه هایی از این دست : «عاقل بایـد کـه در فاتحـت کارهـا نهایـت اغـراض خویش پیش چشم دارد و پیش از آنکه قدم در راه نهد، مقصد معین گرداند والا واسـطۀ آن بـه حیرت و ندامت کشد و خاتمت به هلاک و ندامت » (همان :٤٠)؛ «بهتر کارها آنست که خاتمـت مرضی و عاقبت محمود دارد» (همان : ٩٥)؛ «پادشاه موفق آن است که تأمل او از خـواتم کارهـا قاصر نیاید و نظر بصیرت او به اواخر اعمال محیط گردد» (همان : ٣٧٩)؛ «هر کجا کـار بـزرگ و مهم نازک حادث گشت و در آن هلاک نفس و عشیرت و ملک و ولایت دیده شد، اگر در فـواتح آن برای دفع خصم و قمع دشمن تواضعی رود و مذلتی تحمل افتد، چون مقرر باشد که عواقـب آن به فتح و نصرت مقرون خواهد بود، به نزدیک خردمند وزنی نیارد که صاحب شرع میگویـد: ملاک العمل خواتیمه » (همان :٢٢٨).
بنابراین ، نمونه هایی که در ابواب مختلف از جمله «شیر و گاو»، «شـیر گـر گرفته و روباه و شتر»، «بوم و زاغ »، «گربه و مـوش » و «بوزینـه و باخـه » و سـایر حکایـت هـا و باب های ارائه شده ، دلیلی بر وجود نشانه هایی از تمام اصول پراگماتیسـم در ایـن اثـر ارزشـمند ادب فارسی است و علیرغم اخلاقی بودن کتاب و وجود توصیه های فـراوان اخلاقـی در آن ، بـه مواردی برمیخوریم که در هنگام عمل و در دنیای واقعیت و به ویـژه دنیـای سیاسـت ، مـوازین اخلاقی زیر پا گذاشته میشود یا حتی به کارگیری رذایل توصیه میگردد."