چکیده:
عدالت اجتماعی از اهداف بعثت پیامبران و فرستادن کتاب های آسمانی است و به همین جهت، مفسران قرآن کریم در آیات زیادی بر آن تاکید دارند. برای برخی از آیات مرتبط با عدالت اجتماعی، نقش کلیدی در این زمینه تلقی می شود و یکی از مهم ترین مباحث آنها دلالت بر حسن ذاتی و عقلی یا حسن شرعی است. مفسران امامیه و معتزله به حسن ذاتی و عقلی اعتقاد دارند و مفسران اشاعره به حسن شرعی. در این مقاله، آیات مرتبط با عدالت اجتماعی و دلالت آنها بر حسن ذاتی و عقلی یا حسن شرعی از دیدگاه مفسران عدلیه و اشاعره مورد بررسی قرار گرفته، دلالت آنها بر حسن ذاتی و عقلی تبیین می شود و سپس آثار مهم این مبنا با شواهد قرآنی بیان می گردد. از مهم ترین آثار این مبنا می توان به حسن تکلیف به عدالت اجتماعی، تشویق بیشتر به عدالت اجتماعی، نفی نسبیت حسن عدالت اجتماعی و حسن عدالت اجتماعی در مصادیق فاقد نص خاص اشاره کرد.
خلاصه ماشینی:
بهطورکلي در حسن و قبح افعال و بهطور خاص در حسن عدالت اجتماعي، يک بحث مهم کلامي وجود دارد و آن اين است که آيا عدالت اجتماعي در مقام ثبوت و درواقع و نفسالأمر، داراي ارزش است، يا آنکه عدالت اجتماعي ذاتاً نه خوب است و نه بد و تنها جنبه قراردادي دارد؟ به بياني ديگر، آيا جعل خداي متعال منشأ حسن و قبح عدالت و ظلم اجتماعي است، يا اينکه عدالت اجتماعي صرفنظر از امر شارع مقدس داراي ارزش واقعي است؟ همچنين در مرحله اثبات و کشف، کاشف از عدالت اجتماعي و خوبي آن چيست؟ آيا عقل انسان جداي از امر و نهي خداوند متعال ميتواند خوبي عدالت اجتماعي را درک کند؟ اگر عقل انسان قدرت چنين فهمي ندارد، آيا شرع خوبي عدالت اجتماعي را بيان ميکند، ياآنکه امر ديگري مانند جامعه آن را بيان ميدارد؟ در اين خصوص دو ديدگاه کلي وجود دارد که در تفسير آيات نيز کموبيش مطرح شده است: يکي ديدگاه عدليه (اماميه و معتزله) که دلالت آيات را بر حسن ذاتي و عقلي تمام ميداند.
. (مرعشي شوشتري، 1409: 1 / 343 ـ 342) بنابراين ذاتي در اين بحث بهمعناي «واقعي»، «نفسالأمري» و «حقيقي» در برابر «شرعي»، «الهي» و «اعتباري» است و منظور عدليه از ذاتي بودن حسن و قبح افعال آن است که درواقع و بدون اعتبار شرع، براي افعال، حسن و قبح وجود دارد و امر و نهي شرع از حسن و قبح سابق، کشف ميکند.