چکیده:
این مقاله به بررسی و تحلیل آواشناختی و واجشناختی نواخت مرزی H- در ساخت نواختی گروه زیروبمی پیشهسته فارسی میپردازد. در یک مطالعه آزمایشگاهی سه دسته کلمه با سه الگوی تکیهای متفاوت شامل تکیه پیشماقبل پایانی، تکیه ماقبل پایانی و تکیه پایانی به عنوان کلمات هدف آزمایش انتخاب شدند. سپس کلمات درون دو نوع جمله در جایگاه تکیه زیروبمی پیشهسته قبل از یک تکیه پیشهسته دیگر قرار داده شدند به طوری که در یک دسته از جملات، کلمات هدف تحت فشار نوایی نواخت تکیه زیروبمی مجاور و در دسته دیگر بدون فشار نوایی ناشی از تکیه مجاور تولید شدند. جملات سپس توسط چهار شرکتکننده بومی زبان فارسی تولید شدند. نتایج نشان داد H- در تمامی گروهها به غیر از گروه تکیه پایانی که در آن فضای زنجیرهای کافی برای تظاهر نواخت مرزی وجود ندارد، تظاهر آوایی دارد. بر این اساس، نواخت گروه زیروبمی پیشهسته فارسی را میتوان به صورت توالی از یک تکیه زیروبمی دونواختی با الگوی L+H* و یک نواخت مرزی با الگوی H- بازنویسی کرد: L+H*H-. تکیه زیروبمی L+H* بر هجای تکیه بر گروه زیروبمی منطبق است و H- به صورت یک فلات از قله زیروبمی H* تا مرز پایانی گروه گسترده میشود. تظاهر آوایی H- در سطح آوایی بسته به الگوی تکیه گروه زیروبمی متفاوت است. در تکیه پیشماقبل پایانی با توجه به فاصله دو هجایی قله تا مرز پایانی گروه، فلات H- به صورت گونه اصلی خود، یعنی همگام با سطح بسامد F0 قله H* ظاهر میشود. در تکیه ماقبل پایانی، فلات H-، به علت کاهش فاصله مورد نظر، به صورت یک تمایل عام و نه نظاممند، در سطحی پایینتر از F0 قله تظاهر مییابد. در کلمات تکیه پایانی، نواخت H- با توجه به نبود فضای زنجیرهای کافی تظاهر آوایی ندارد. تظاهر H- در سطح آوایی به صورت یک گستره نواختی بر مبنای تحلیل کپی نواخت قابل تبیین است. طبق این تحلیل، فلات یا گستره H- حاصل یک (در گروه تکیه ماقبل پایانی) یا دو بار (گروه پیشماقبل پایانی) کپی نواخت مرزی در لایه نواختی هجا (های) بعد از هجای تکیهبر است.
خلاصه ماشینی:
سوالات اصلی تحقیق عبارتند از ١) آیا -H در زبان فارسی در گروه زیروبمی پیش هسته با تکیه غیرپایانی تظاهر آوایی دارد؟ اگر چنین است ، تظاهر آن به صورت قله -H است یا فلات ١ (گستره نواختی) -H؟ و این که آیا این قله یا فلات در گامی هم سطح قله *H تکیه زیروبمی پیش هسته تظاهر میباید یا یک گام پایین تر از آن ظاهر میشود؟ ٢) زمان بندی یا ترادف -H با زنجیره آوایی چگونه است ؟ یا به عبارت دیگر، این نواخت بر چه بخشی از زنجیره آوایی منطبق است ؟ ٣) آیا میتوان بازنمود آوایی و واجی نواخت مرزی -H را بر مبنای قواعد عام واجشناسی آهنگ توصیف و تبیین کرد؟ پاسخ به این سوالات کمک خواهد کرد تا ماهیت آواشناختی نواخت -H را تعیین و وضعیت این نواخت را واجشناسی آهنگ فارسی مشخص کنیم .
اگر فرض کنیم افت فلات -H در تکیه ماقبل پایانی یک تغییر واج گونه ای یا ساختاری در بازنمود واجی گروه زیروبمی پیش هسته فارسی است ، چگونه میتوان توجیه کرد که چرا این تغییر به طور منظم و مستقل از گوینده در سطح تمامی شرکت کنندگان مشاهده نمیشود.
(رجوع شود به تصویر صفحه) بر این اساس ، در زبان فارسی گروه زیروبمی پیش هسته در کلمات با تکیه پیش ماقبل پایانی و ماقبل پایانی با الگوی نواختی -L+H*H تولید میشوند که -H ناظر بر فلاتی است که در فضای بین قله زیروبمی *H و پایان گروه تظاهر مییابد.
بر اساس این فرض میتوان استدلال کرد که حضور فلات مرزی -H در بخش پایانی گروه زیروبمی پیش هسته ناشی از گسترش نواخت H تکیه زیروبمی *L+H تا مرز پایانی گروه در سطح پیاده سازی آوایی است .
The phonetics and phonology of English intonation, Doctral dissertation, MIT.
The alignment of L + H* pitch accents in Persian intonation, Journal of the International Phonetic Association, 39: 205-230.