چکیده:
جنگ جهانی دوم که در پی یک سلسله مناقشات سیاسی اروپایی در سال 1939 میلادی آغاز شد، پیامدهای سیاسی و اقتصادی متعددی در ایران داشت. در نتیجه چنین وضعیتی بود که پروژه صنعتی سازی در ایران عصر رضا شاه نیز به عنوان یکی از سیاست های اقتصادی این حکومت از پیامدهای جنگ بی تاثیر نماند. جنگ جهانی در دو مرحله بر صنعتی سازی در ایران تاثیر گذاشت و در نهایت منجر به پایان پروژه صنعتی سازی در کشور شد: مرحله یکم این تاثیرگذاری از آغاز جنگ جهانی تا اشغال ایران در شهریور 1320 و مرحله دوم پس از اشغال ایران توسط نیروهای متفقین را در بر می گیرد.
مقاله حاضر در صدد است تا با روش تاریخی و استفاده از کتاب ها و اسناد و مدارک آرشیوی با طرح این پرسش که جنگ جهانی دوم چرا و چگونه بر سیاست صنعتی سازی در ایران تاثیر گذاشت؟ به بررسی پیامدهای جنگ جهانی دوم بر سیاست های صنعتی سازی در ایران عصر رضاشاه بپردازد. برای پاسخ به این پرسش، این پیش فرض مطرح است که نیاز ایران به صنایع و متخصصان آلمان جهت تاسیس، تجهیز، تعمیر و نگهداری صنایع نوپای خود موجب وابستگی صنعتی ایران به آلمان شد. قطع ارتباط ایران با آلمان در نتیجه محاصره دریایی این کشور توسط انگلستان، صنایع ایران را که به صنایع و متخصصان آلمانی وابسته شده بود، دچار بحران کرد. در ادامه هم اشغال ایران توسط متفقین موجب شد تا صنایع ایران در نتیجه سیاست های جنگی متفقین به تعطیلی کشیده شوند و یا در خدمت سیاست های نظامی آنان درآیند.
خلاصه ماشینی:
در این مرحله دو عامل بیش از همه بر سیاست صنعتی ســازی تأثیر گذاشــت : عامل اول ، کندی و اختلال در تجارت بین المللی تحت تأثیر شرایط جنگی علی الخصوص پس از تصمیم انگلستان به محاصرة دریایی آلمان بود که ارتباط صنایع ایران را بــا دنیای خارج برای رفع نیازمندی هایش در خصوص دســتیابی به ماشــین آلات ، لوازم یدکی و کالاهای واسطه ای محدود کرد؛ عامل دوم سیاست های نظامی طرف های درگیر جنگ در دو جبهه متفقین و متحدین مخصوصا تصمیم آلمان در حمله به شــوروی بود که با قطع کامل ارتباط میان ایران و آلمان پیامدهایی بسیار مهمی بر سیاست صنعتی سازی در ایران داشت .
اما بواسطه جنگ ناچار شد به آلمان بازگردد و در حالی که شرکت حمل ونقل کننده کالا در صدد بود این لوازم را از طریق شوروی یا بندر تریست به ایران بفرستد، کارخانه اونیون ماتکس از پرداخت وجه مورد نیاز برای ارسال بواسطه آنکه تعهد خود را انجام شده می دانست خودداری کرد.
مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه ، سند شماره ٠٠٢ ( ٥٦ ـ ١) ٥٤ ـ ٥٢ ـ ١٣١٩ Sh. ماشــین آلات مورد نیاز کارخانه های ذوب آهن کرج در شهریور ١٣٢٠٢٠ و ماشین آلات سیم نقاله مربوط به زغال سنگ معادن شمشک روته ، لالون و دره جاجرود تا لار تا سال ١٣٢٣٢١ به دلیل مشکلات به وجود آمده در نتیجه جنگ به ایران نرسید.