چکیده:
چکیده دوره دوم تیموریان هند (1118-1274هـ) از جمله دورههایی است که تألیف کتب تاریخی در آن رونق داشته و به لحاظ کمی، بسیار پرشمار است. کتاب تاریخ قبچاق خانی به دست قبچاق خان، از امرای نظامی دستگاه تیموری/بابری، در همین دوره نوشته شده و در بردارنده اطلاعاتی نو از رویدادهای روزگار اوست. کتاب در زمره تاریخهای عمومی است و سبکی ساده، روان و بی تکلف دارد و به زبان فارسی نگاشته شده است. نویسنده تلاش کرده است با مختصرنویسی، چکیدهای از تمامی تاریخ بشری را در یک مجموعه تاریخی تک جلدی بگنجاند. در تاریخ پس از اسلام، نگاه او بیشتر به شرق معطوف است و بهویژه رویدادهای سه منطقه همسایه، یعنی، ایران، آسیای میانه و هند، پر اهمیتتر به شمار میرود. از این کتاب، اطلاعاتی مفید درباره قزاقان، قرقیزها و ازبکان به دست میآید. مخصوصا، با توجه به قلت منابع در باره حکومت شیبانیان، گزارشهای دقیق قبچاق خان از دو شعبه ایشان (ابوالخیریان و عربشاهیان/جانیان) که در ماوراء النهر حکمرانی داشتند، اهمیت تاریخی بسیاری دارد.
خلاصه ماشینی:
٤ برای انجام این کار نویسنده نیاز به مشورت داشته است ، اما او ادعا کرده نه تنها کسی را در فن تاریخ نویسی ماهر نیافته ، بلکه همگان را به خواندن کتاب بی علاقه دیده است و خود با گردآوری کتاب های تاریخی و مطالعه و مقایسه آن ها با یکدیگر، معلومات را از سواد بر بیاض کشیده است .
در مواضعی که نویسنده به منابع مکتوب دسترسی نداشته و حضور و مشاهده رویدادها به دلایلی چون فاصله زمانی و مکانی و یا علل دیگر (ادامه نوشتار) مقدور نبوده ، تلاش کرده است اطلاعات تاریخی را از طریق افراد مورد اعتماد بشنود و در کتاب ثبت کند؛ برای نمونه ، ثبت وقایع دوران اورنگ - زیب از آغاز سال یازدهم سلطنت او منع شده بود، ولی برخی از مورخان مخفیانه به نوشتن ١.
٢ قبچاق خان مجبور بود حتی در مورد وقایع هم عصر خویش در هند نیز به این افراد ثقه متوسل شود؛ زیرا نمی توانست تنها به مشاهدات خود اکتفا کند و با توجه به وسعت سرزمین هند، آگاهی یافتن از رویدادهای گوناگونی که در گوشه و کنار آن رخ می داد، بدون شنیدن از دیگران ممکن نبود.
باید توجه داشت قبچاق خان تحت تأثیر اندیشه دینی رایج در عصر خویش قرار داشته است و ثمرات این نوع اندیشه را در تاریخ او می توان دید.
قبچاق خان معیارهایی برای قضاوت های تاریخی خود در مورد شخصیت ها، سلسله ها و جوامع دارد که برگرفته از اندیشه سیاسی او است .