چکیده:
تجارت خارجی از دیرباز در زمره مهمترین فعالیتهای اقتصادی ملتها بوده است. از همین رو نظریه تجارت بینالملل که به ترسیم الگوی مطلوب تجارت خارجی و تحلیل روشهای پیاده سازی آن اختصاص دارد جایگاه مهمی در دانش اقتصاد متعارف پیدا کرده است. این تحقیق سعی میکند چشماندازی نسبتا دقیق از وضعیت مطلوب تجارت خارجی در اقتصاد اسلامی ارائه کند و از دستاوردهای اقتصاد نهادگرا و روشهای آن برای تعیین مسیر دستیابی اقتصاد ایران به وضعیت مطلوب استفاده نماید. بر همین اساس سوالات اصلی تحقیق عبارت است از اینکه اولا «براساس مبانی اسلامی الگوی تجارت خارجی مطلوب چه ویژگیهایی دارد؟» و ثانیا «برای انطباق تجارت خارجی جمهوری اسلامی ایران بر الگوی مطلوب تجارت خارجی کدام اصلاحات نهادی مورد نیاز است؟» از آنجا که این دو پرسش جنبه انکشافی دارد تحقیق فاقد فرضیه است. روششناسی تحقیق رجوع به اصول تشریعی اقتصاد اسلامی (به ویژه اصول عدالت اجتماعی، حرمت اکل مال به باطل، حرمت اسراف، لزوم تداول ثروت، حق فقرا در اموال اغنیا، نقش سازنده حکومت اسلامی، قاعده لاضرر و قاعده نفی سبیل) و سپس استخراج مجموعه سیاستهای راهبردی تجارت خارجی اسلامی از اصول مذکور است. سپس کوشیدهایم با تکیه بر دستاوردهای اقتصاد نهادگرا مهمترین اصلاحات نهادی لازم برای اجرای سیاستهای مذکور را معرفی نماییم. نتایج نشان میدهد که باید برای تحقق هر یک از سیاستهای راهبردی تجارت خارجی اسلامی اصلاحات نهادی متنوعی انجام داد. این اصلاحات در اغلب موارد ناظر به نهادهای رسمی بوده و در برخی موارد نیز اشاره به نهادهای غیررسمی دارند.
From the past times International trade was one of the most important activities in all economies. Also international trade theories - which try to draw desired international trade pattern and analyze its implementation methods- had an important role in conventional economics. This research tries to give an accurate perspective of a desired international trade pattern in Islamic Economics and use institutional economics and its methods to find the path that transit Iran`s economy to desired situation. Our main questions are: what are the main characteristics of a desired international trade pattern according to the Islamic teachings? and what are the institutional reforms required for transiting the Iranian international trade to the desired pattern?
Research methodology is based on referring to deontological principles of Islamic economics (e.g. social Justice، prohibition of Extravagance، necessity of wealth circulation، poor''s right in rich’s wealth، the rule of no harm (Qaede La zarar)، and the rule of negation of the way (Qaede Nafye sabil)) and then deriving a desired pattern for Islamic international trade from these deontological principles. After deriving this pattern and its policy implications we try to give the main institutional reforms for implementing these policies. Our findings shows that a variety of institutional reforms should be done to implement desired Islamic international trade policies. The reforms are mostly concentrated on formal institutions and to some extent would address informal ones.
خلاصه ماشینی:
لذا ابتدا در این تحقیق بر مبنای اصول تکوینی و تشریعی اقتصاد اسلامی، سیاستهای راهبردی لازم برای دستیابی به الگوی مطلوب تجارت خارجی جمهوری اسلامی ایران استخراج شد: وجود عدالت و برخورداری از شرایط یکسان در ورود به عرصه تجارت خارجی، مبارزه با امتیازات انحصاری غیرضرور در تجارت خارجی، مبارزه با صدور کالاهای دارای ارزش افزوده کم، جلوگیری از واردات کالاهای دارای تولید داخلی، تأکید بر خلق مزیتهای نسبی جدید، توجه به کشورهای مستضعف در تصمیمگیریهای تجاری، حمایت منطقی و زماندار از تولید داخلی در برابر واردات، ایفای نقش حاکمیتی و نظارتی از سوی دولت در عرصه تجارت خارجی، عدم پذیرش تسلط بیگانگان به بهانه رهایی از تحریم و عدم تبعیت محض از الگوهای تجارت بینالملل متعارف که باعث سلطه بیگانگان میشود.
از جمله این اصلاحات میتوان به این موارد اشاره کرد: پلکانی نمودن شرایط لازم برای دریافت کارت بازرگانی، ایجاد وحدت رویه در مبارزه با انحصار از طریق تقویت توان علمی و اجرایی مرکز ملی رقابت، تدوین برنامه بلندمدت راهبردی برای افزایش ارزش افزوده هریک از محصولات، حمایت و راهاندازی صنایع دارای ارزش افزوده بالا، مبارزه با مزیتهای اقتصادی شکلگیری قاچاق، درج میزان ضروری بودن تعرفهها در کتاب قانون و مقررات صادرات و واردات هر سال، ترویج شرکتهای مدیریت صادرات بومی هر استان، شناسایی مزیتهای نسبی استانها، تدوین قانون اجرایی بند16 اصل سوم قانون اساسی، تدوین قانون جامع حمایت از بخش صنعت و کشاورزی و تأکید بر اجرای سند ملی راهبرد توسعه صادرات غیرنفتی.