چکیده:
پیشینه تشیع در قلمـرو ممالیـک (٦٤٨-٩٢٣ق )، بـه ویـژه در مصـر، بـه صـدر اسـلام برمیگردد. از دید تاریخ نگاران مصری، در قلمرو ممالیک ، تشیع در قرن هـای نخسـتین ، حتی با وجود سیاست های خشن بنیامیه و بنیالعبـاس علیـه شـیعیان فراگیـر بـود. بـا رویکارآمـدن خلافـت شـیعی فاطمیـان ، تشـیع هرچـه بیشـتر رشـد کـرد. بـا وجـود سخت گیریهای جانشینان آنان ، یعنی ایوبیان ، به ویژه صلاح الدین ، تشیع همچنـان ، تـا اوایل عهد حکومت ممالیک ، پرطرف دار و فعـال بـود؛ امـا بـا رویکارآمـدن ممالیـک و اقداماتشان ، در پایان این سلسله اثر چندانی از تشیع باقی نمانده بود. این مقاله به دنبال پاسخ این است که چرا تشیع در قلمرو ممالیک ، با وجود سقوط خلافت عباسی به دست مغولان ، از رشد و گسترش لازم باز ماند و نتوانست همانند مناطقی چون عراق و ایـران گسترش یابد؟ به نظر نفوذ برخی از فقیهان حنبلی و مخالفان سـنتی شـیعیان در دربـار ممالیک ، جنگ های طولانی ایلخانان بعضا متشیع با ممالیک ، احیای خلافت عباسـی در قاهره و... در توقف رشد تشیع تاثیرگذار بوده است . در این مقاله ، بـه بررسـی و تحلیـل این عوامل خواهیم پرداخت .
خلاصه ماشینی:
این مقاله به دنبال پاسخ این است که چرا تشیع در قلمرو ممالیک ، با وجود سقوط خلافت عباسی به دست مغولان ، از رشد و گسترش لازم باز ماند و نتوانست همانند مناطقی چون عراق و ایـران گسترش یابد؟ به نظر نفوذ برخی از فقیهان حنبلی و مخالفان سـنتی شـیعیان در دربـار ممالیک ، جنگ های طولانی ایلخانان بعضا متشیع با ممالیک ، احیای خلافت عباسـی در قاهره و...
زمانی که حکومت مصر به دست فاطمیان شـیعیمـذهب اسـماعیلی افتـاد، یعنـی از میانه قرن چهارم ، با ورود المعز، چهارمین خلیفه فاطمی، به مصر، تشیع در این سرزمین رو به رشد گذاشت ؛ اما پس از سقوط خلافت فاطمی(٥٦٧ق ) بـه دسـت صـلاح الـدین ایوبی، شیعه بار دیگر، با مشکلات جدی روبه رو شد.
سیاست ممالیک در برابر شیعیان تحت سیطرة خود چه بود؟ بنابر فرضیه این تحقیق ، نفوذ عده ای از فقهای حنبلی (دشـمنان اعتقـادی شـیعه ) بـه دربار ممالیک ، جنگ های طولانی ایلخانان متشیع و ممالیک به منزله نمایندگان اهل سنت و نیز احیای خلافت عباسی در مصر، در جلوگیری از رشد و گسترش تشیع و سرکوب شیعیان تأثیرگذار بوده است .
نگاهی گذرا به پیشینه تشیع در مصر، از آغاز تا شکل گیری دولت ممالیک تشیع از زمان ورود اسلام به مصـر، بـه ایـن سـرزمین راه یافـت ؛ زیـرا جمـاعتی از اصحاب رسول خدا(ص ) در فتح مصر حضور داشـتند کـه از شـیعیان علـی(ع ) بودنـد.
در مصر، سیاست های مذهبی و تند ایوبیان آزار شیعیان را در پی داشت ؛ اما به نظر عبدالفتاح عاشور (بیتا: ٢٩٠)، تاریخ نگار معاصر مصـر، بـا وجـود این آزارها، شیعه در اوایل حکومت ممالیک ، همچنان فعال بود و در مصـر نقـش مـؤثر داشت .