چکیده:
شرق ایران به ویژه خراسان از سده های نخست اسلامی، همواره به عنوان یک کانون مهم علمی به حساب می آمده است. بیشتر صاحب نظران دراین باره معتقدند که مدرسه در خراسان شکل گرفته و از آنجا گسترش یافته است. در این میان مشهد با توجه به وجود مرقد حضرت رضا (ع)، بین شهرهای استان خراسان از اعتبار خاصی برخوردار شده و حکومت ها در دوران مختلف، مدارس متعددی در آنجا ساخته اند. بنا بر آنچه بیان شد، اهداف تحقیق حاضر بدین قرار است که با بهره گیری از روش تحقیق تاریخی- توصیفی و روش جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی، ساختار و نقش مایه های تزئینی مدارس در دو دوره تاریخی تیموری و صفوی شناخته و بررسی شوند. از این رهگذر، نگارندگان معماری این دو دوره را از منظر مدرسه سازی بررسی کرده تا به شناختی از روند تحول ساختار و تزئینات مدارس تیموری و صفوی در این شهر دست یابند.
اصول ساختار و نقش مایه های تزئینی درراستای تحولات معماری مدارس، از قدیم به جدید همواره در طراحی ساختمان مورد استفاده قرار گرفته اند. این روند رو به رشد از دوره تیموری به صفوی در عامل هندسه و تناسبات، از مربع به مستطیل گرایشمییابد. از نظر ساختاری نیز توفیق و برتری از مدارس چهار ایوانه به سمت دو ایوانه است. ازلحاظ تزئینات هم محتوای کتیبه ها در هر دو دوره با مضامین دینی عجین بوده اند. بنابراین سوال تحقیق بدین قرار است که دریابیم سیر تحولات و تکامل در دوره های تاریخی تیموری و صفوی و اصول کلی حاکم بر معماری مدارس قدیم شهر مشهد در این دو دوره چگونه بوده است.
درنهایت بررسی مطالعه مدارس این دو دوره بیانگر این مطلب بود که میزان پشتیبانی مالی بانیان بر ابعاد و اندازه های بنا، شیوه ساختمان، مصالح، ظرفیت جاده ی طلاب و تزئینات به کار رفته در مدارس تاثیرگذار بوده است.