چکیده:
به استناد بسیاری از منابع تاریخی، کشمکش های سیاسی و نظامی ایران و عثمانی در عصر صفوی تحت تاثیر نگرش های ایدئولوژیک و مذهبی بود. در لابلای متون تاریخی به ویژه هنگام بیان لشکرکشی ها و جنگ های میان دولتین، ادبیات متعصبانه مبتنی بر ایدئولوژی به وضوح به چشم می خورد. این منابع تا حدودی منعکس کننده جایگاه ایدئولوژی در شکل دادن به مناسبات سیاسی دولتین و گسترش رقابت های نظامی میان آن هاست. تاثیر عامل فوق در مناسبات قرون بعد میان ایران و عثمانی به تدریج کاهش یافت و تا اندازه زیادی جای خود را به نگرش های تسامح محور و احترام متقابل در چارچوب مناسبات دیپلماتیک داد. تعامل و همکاری های ایران و عثمانی بر سر مسائل تشیع عراق در قرن نوزدهم نمونه روشن این تغییر رویکرد محسوب می شود.تاریخ عثمان پاشا از جمله منابعی است که فضای ایدئولوژیک موجود در بخشی از تاریخ ایران و عثمانی قرن شانزدهم را در خود باز نمایانده است. عثمان پاشا بنا بر نظر بسیاری از مورخان هم عصر خود یکی از تاثیرگذارترین رجال سیاسی ـ نظامی عالی رتبه عصر کلاسیک امپراطوری عثمانی قلمداد می شود و سهم او را در پیشبرد فتوحات نظامی عثمانی در شرق و شمال شرق مرزهای امپراطوری نمی توان نادیده گرفت. تاریخ عثمان پاشا حاوی سه گزارش از شرح جنگ های عثمان پاشا در ایران و قفقاز است. روح حاکم بر این گزارش ها متعصبانه، مدیحه سرایانه و مزین به الفاظ دینی است و همین ویژگی ها باعث می شود گزارش های مزبور علاوه بر شرح جنگ ها و تاریخ نظامی رنگ جهادنامه نیز به خود بگیرد. از این رو به نظر می رسد مطالعه و بررسی تاریخ عثمان پاشا بهترین نمونه برای فهم فضای ایدئولوژیک حاکم بر مناسبات سیاسی و نظامی صفوی ـ عثمانی در میانه قرن دهم هجری/ شانزدهم میلادی باشد.
As documented in many Iranian and Ottoman historical resources، the 16th and 17th century conflicts and rivalries between Iran and the Ottoman Empire were heavily tainted by ideological and religious trends. Leafing through historical accounts of the battles that the two countries waged one could clearly observe fanatical literature profoundly rooted in ideology. To some extent، the role of ideology in forming the relations between Iran and the Ottomans and the deepening of rivalries is reflected in this resources. The ideology lost its weight in mutual relations of the next centuries and was replaced by a diplomatic framework of mutual respect. Osman Pasha History is among the resources which reflects the ideological atmosphere reigning over the mutual relation between Iran and the Ottoman Empire in the 16th century. Hence، the book stands as an ideal historical resource for understanding the ideological atmosphere that permeated the 16th century and formed the mutual relations between the two countries.
خلاصه ماشینی:
از اين رو به نظر مي رسد مطالعه و بررسي تاريخ عثمان پاشا بهترين نمونه براي فهم فضاي ايدئولوژيک حاکم بر مناسبات سياسي و نظامي صفوي ـ عثماني در ميانه قرن دهم هجري / شانزدهم ميلادي باشد.
در اين ميان تاريخ عثمان پاشا جايگاه ويژه اي دارد؛ اين کتاب که شرح جنگ هاي عثمان پاشا اوزدمير اوغلي ، يکي از سرداران اصلي لشکرکشي هاي عثماني به ايران در عهد شاه محمد خدابنده اسـت ، بـه چنـد دليل اهميت دارد: اولا اينکه موضوع کتاب مـذکور اساسـا جنـگ هـاي ايـن دوره اسـت ، ثانيـا گزارش هاي کتاب از زبان کسي نقل مي شود که خود در ايـن لشکرکشـي هـا حضـور داشـته و حوادث را به چشم ديده است .
مؤلف و تاريخ عثمان پاشا عثمان پاشا اوزدمير اوغلي يکي از مهم ترين شخصيت ها در لشکرکشي هاي عثمـاني بـه ايران در عهد محمد خدابنده / سلطان مراد سوم است .
اسکندر بيگ منشي , مؤلف تاريخ عالم آراي عباسي ، در شرح اين سلسله از لشکرکشي ها خاطر نشـان مـي سـازد کـه «عثمان پاشا تمام ولايت شـيروان و شـکي را ضـبط نمـوده ، بـه معتمـدان خـود سـپرد و روانـۀ اسـتنبول شـد» ر.
تاريخ پچوي مي نويسد اين قتل عام به انتقام کشته شدن چند تن از سپاهيان عثماني بدست مردم تبريز و به دسـتور عثمان پاشا صورت گرفت ، اما سردار مدتي بعد از کردة خود پشيمان شده و دسـتور امـان داد.
دوره نگارش تاريخ عثمان پاشا و منابع هم دوره آن مصادف با اوج گرايش هاي شيعي و ضد عثماني و سني در ايران و همين طـور اوج تيرگي در مناسبات سياسي ميان دولتين است .