چکیده:
ساختار اجتماعی ایران عصر صفوی، با تاثیرپذیری از سیاست های پادشاهان صفوی، دیگر پذیرای تحرکات سیاسی ـ اجتماعی طرایق صوفیانه نبود. طریقت نوربخشیه با مشاهده حرکت صوفیان صفوی از محراب به جانب تخت سلطنت، تداوم محبوبیت و آزادی عمل اجتماعی خویش را در خطر دید. مرشدان نوربخشی تقریبا هم زمان با صفویان، به منزله یک طریقت صوفیانه شیعه مذهب، در قلمرو تیموریان اعلام موجودیت سیاسی کردند، اما درادامه نتوانستند هم چون صفویان به قدرت سیاسی دست یابند. بنابراین در برابر تشیع سیاسی و عوام پسند صفویان ناگزیر شدند رویکردهای مختلفی را در زمینه های اجتماعی اتخاذ کنند. تا بدین وسیله سلسله مذهبی خویش را حفظ کرده و با چشم امید به آینده مترصد فرصتی برای تبدیل طریقت خود به سلطنت باشند. تحقیق حاضر با بهره گیری از شیوه پژوهش کتاب خانه ای و تحلیلی درصدد بررسی ابعاد گوناگون زمینه های حضور مرشدان نوربخشی در جامعه عصر صفوی و نیز کارکردهای اجتماعی آنان در این دوران است. به نظر می رسد پس از تشکیل حکومت صفویه، پادشاهان این سلسله دیگر نمی توانستند فعالیت سیاسی، اجتماعی، و مذهبی طرایق صوفیانه را ببینند. لذا از هر فرصتی برای سرکوب سلسله های مذهبی حاضر در قلمرو خود بهره می بردند. درمقابل، طریقت نوربخشیه، بسان دیگر سلسله های مذهبی، به سبب ناتوانی نظامی و مالی نسبت به شاهان صفوی با استفاده از توانایی های گوناگون اجتماعی خود نظیر اعتقاد به تشیع به منزله مذهب رسمی کشور، ادعای داشتن کرامات، فراگیری دانش طب و بهره گیری از آن برای حضور پررنگ تر در جامعه، سرودن اشعار در زمینه های گوناگون، و ... در تداوم حیات اجتماعی و سیاسی طریقت خود، به امید دست یابی به شرایط بهتر، می کوشیدند
Iran’s Safavid social structure affected the politics of the Safavid kings، more receptive to political movements-Social Trayq not mystical. Safavi Sufi brotherhoods Nurbakhshieh move the view of the altar to the throne، his continuing popularity and social freedom were in danger. Master Nurbakhsh، although almost simultaneously with the Shiite Safavid Sufi brotherhoods as a political entity was declared in the Timurid territory، but could not continue as the Safavids to achieve political power. Thus the political and public-friendly Shia Safavids were forced to adopt many approaches in the social field. Thereby retaining their religious hierarchy and hope for the future with an opportunity to reach into his path to the throne. This research utilizes a library of research and analytical approach seeks to review various areas of the Master Nourbakhsh Safavid society and their social functions is in this period. Seems to form a government after the Safavid dynasty of kings that refuse to see the activities of other political، social، religious and not from other Sufi Trayq. So every opportunity to suppress the religious hierarchy in their territory، they took advantage. In contrast، religious creed Nurbakhshieh like the other series due to financial and military weakness of the Safavid kings used their various abilities، such as belief in Islam as the official religion of the country، claim to greatness، knowledge acquisition and utilization of Medicine for more presence in the community، writing poems in various fields and… Continuing social and political life in their path، hoping to achieve better conditions tried.
خلاصه ماشینی:
وی مرکز و ریاسـت خـروج و هـم چنـین نقطـه پژوهش نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی، سال اول ، شماره اول ، بهار و تابستان ١٣٩١ اتکای بیعت کنندگان را سیدمحمد نوربخش اعلام کرد، اما نوربخش با بیان ایـن کـه زمـان برای خروج مناسب نیست و پادشاهی شاهرخ تیموری که «بـر ایـران و تـوران و هنـد و عرب و عجم مسلط است » (همان : ١٤٤- ١٤٥) بسیار استوار است ، با این اقـدام مخالفـت کرد.
ظاهرا پذیرفته شدن محترمانه شاه قاسم در دربار شـاه اسـماعیل بـه عـواملی چـون اشـتهار خاندان نوربخشی به کرامت و بزرگی ، دفاع شـاه قاسـم از عقایـد شـیعه در برابـر علمـای سنی مذهب هرات ، ازجمله عبدالرحمان جامی ، (برای اطلاعات بیش تر ← نظامی باخزری ، ١٣٧١: ١٩١) و نیز نیاز بنیان گذار حکومت صفوی به گروه های معتقد بـه تشـیع و مخـالف پژوهش نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی، سال اول ، شماره اول ، بهار و تابستان ١٣٩١ عقاید تسنن بستگی داشته است .
مرشد بعدی طریقت نوربخشیه ، شاه صفی الدین محمد بـن شـاه شـمس الـدین پـس از پژوهش نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی، سال اول ، شماره اول ، بهار و تابستان ١٣٩١ کشته شدن برادرش شاه قوام الدین و کاسته شدن از ارزش پایگاه صوفیان نزد شاهان صفوی ، بیش تر به شاعری می پرداخت و از این طریق عقاید طریقت خود را حفظ و ترویج می کرد.