Abstract:
موضوع حیات از دیرباز یکی از مهمترین چالشهای فلسفی بشر به شمار رفته است. مسائل فراوانی دربارۀ این امر مطرح شده و هرمکتبی بر اساس مبانی خود به تنقیح موضوعی و اثبات احکام آن پرداخته است. به صورت منطقی چیستی حیات، اولین و مهمترین مسالهای است که در این راستا باید دربارۀ آن اظهار نظر شود. ادیان الهی و فیلسوفان متاله به تجرد حیات و ملحدان و تجربه گرایان از هویت مادی آن سخن گفتهاند. زیست شناسی تجربی حیات را همان فعل و انفعالهای فیزیکی و شیمیایی متابولیسم بدن میداند که با توقف این فرایند از بین میرود. در مقابل، متالهان از جوهره مجرد، ثابت و ازلی آن دفاع کردهاند. در این مقاله با بررسی و نقد نظریۀ زیست شناسی تجربی و تقریر براهین فیلسوفان الهی به اثبات تجرد حیات و تقریر تفکیک ماهیت آن از فرایندهای بدنی مرتبط با حیات پرداختهایم. روش تحقیق این مقاله توصیفی – تحلیلی است.
Machine summary:
با بررسی بحثها و مجادلاتی که در این میان رخ داده است، میتوان دو نکتۀ اساسی را بهعنوان وجوه ضعف استدلالهای منکران روح برشمرد: اول، اینکه اینان به جای استدلال، بیشتر استبعاد کردهاند و دوم، خواستهاند با استمداد از روشهای تجربی و حسی، به اثبات روح بپردازند و چون ناکام ماندهاند، آن را انکار کردهاند؛ روح، هر چه هست، از ماده و خواص آن مجرد است؛ هر چند ممکن است حدوث آن طبق نظریۀ حکمت متعالیه مادی باشد؛ بقای آن مستلزم برهنه بودن و پیراسته بودن از ماده و خصوصیات مادی است.
آنچه گفته شد تعدادی از دیدگاهها در باب روح است و از آنجا که شاید نشود دیدگاه واحدی در مورد حقیقت روح بیان کرد، میتوان از سخنانی که در باب روح گفته شده، نتیجه گرفت که روح، امری ماورایی و غیر مادی است؛ یعنی مجرد است و بر عالم ماده اثر میگذارد؛ اما از سنخ ماده نیست؛ زیرا ویژگیها، خصوصیات و آثار ماده را ندارد و با آن تطبیق نمیکند و همچنین آثار و خصوصیاتی که در آن هست، در ماده نیست.
علامه حسنزاده نیز در بعضی از تعابیرشان، این دو را یکی میداند؛ مانند این که میفرماید: « انسان مرکب است از دو چیز: یکى همان بدن محسوس مشاهد، که از سنخ عالم مادیات است و دیگرى نفس ناطقه که آن را روح هم مىگویند و از عالم مجرّدات است» (نراقی، 1369، ص225).
در مجموع، اعتقاد به عدم روح با این همه دلایل فلسفی و حتی علوم تجربی و یافتههای علمی، امری بدیهی است و لذا در جهان غرب نیز که خاستگاه انکار روح بوده، از طریق علمی به مخالفان وجود روح، جواب مکفی داده شده است.