Abstract:
مهاجرت اسماعیلمیرزا به گیلان یکی از وقایع مهم تاریخی دودمان صفویه به شمار میرود؛ زیرا پس از روابط خصمانة آققویونلوها با فرزندان حیدر، برای صوفیان که علاقهمند به حیات سیاسی و اجتماعی طریقت صفوی بودند، چارهای جز فرار از قلمرو ترکمانان باقی نماند. با بررسی گزارشهای موجود درباره انگیزه سیاسی صوفیان اهل اختصاص از انتقال اسماعیل میرزا به گیلان میتوان به این نتیجه رسید که آنها با توجّه به قرابت فکری و مذهبی حاکمان محلی گیلان بهعنوان مهمترین کانون تشیّع در ایران، از این موقعیت بهمنظور حفظ طریقت صفوی و ایجاد بستر سیاسی برای دستیابی به قدرت سود جستند تا در فرصت مناسب و با استفاده از حمایت صوفیان ایران و آناتولی و همچنین حامیان شیعی خود در گیلان برای کسب قدرت استفاده نمایند. در این پژوهش نگارنده سعی دارد تا با استفاده از منابع تاریخ محلی و مآخذ عصر صفوی، دلایل سیاسی و مذهبی مهاجرت اسماعیل میرزا به گیلان را مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد. به نظر میرسد موقعیت مذهبی و پیوند تاریخی طریقت صفوی با گیلانیان ، یکی از مهمترین انگیزههای انتخاب صوفیان در دوره بحرانی برای مهاجرت اسماعیل میرزا به گیلان باشد. روش بررسی در پژوهش حاضر با تکیه بر روش تاریخی و با استناد به دادههای منابع مستند و مهم این دوره انجام میپذیرد.
<em>One of the most significant events of the history of Safavid era is Esmaeil Mirza’s immigration to Guilan which has been reported differently in the historic sources of this dynasty. Lahiji’s report , among all the other sources of safavid period , has got a special importance. Since he observed Esmaeil Mirza’s social, political and intellectual developments in person, he had the opportunity to write the first report about him in his history book. This report is rather brief , eventough it is so significant. There are other sources which refer to some aspects of Esmaeil Mirza’s presence in Guilan. Such writers had an access to some documents and compiled this part of Esmaeil Mirza’s life based on these documents, although they didn’t witness his presence in Lahijan. The most important question of the present research paper is: How have Safavid sources regarded Esmaeil Mirza’s immigration to Guilan? Considering the above mentioned question, one can propose the theory that sources of this era, at first under the impact of Lahiji’s report, and then under the influence of fictional narratives as well as verbal quotations reported this historic event. In the current research, the researcher is trying to present the most authentic report about Esmaeil Mirza’s presence in Lahijan through a comparative assessment of five major sources of the safavid peroid.</em>
Machine summary:
با مطالعه متون تاريخي عصر صفوي صفوي درباره چگونگي ورود اسماعيل ميرزا به گيلان به نظر ميرسد تفاوت هايي در گزارش برخي از منابع تاريخي به چشم ميخورد، اين تناقض ها به دليل اسناد متنوعي است که مورخان به آن ها دسترسي داشتند، بوده است ؛ زيرا برخي از منابع متقدم عصر صفوي با تکيه بر منابع نقلي که شامل قزلباشان همراه اسماعيل ميرزا -(اهل اختصاص يا صوفيان لاهيجان ) - بودند، گزارش خود را تدوين کردند؛ درنتيجه نقل قول ها در اين گزارش متفاوت بوده است .
(قاضي احمد غفاري کاشاني، همان : ٢٧٠؛ تاريخ جهانگشاي خاقان : ٢١) تجزيه وتحليل دلايل و انگيزه هاي مهاجرت شيخ صفوي به لاهيجان نکته بسيار مهمي که در اين پژوهش با موضوع «سفر اسماعيل ميرزا به گيلان » به چشم ميخورد، گزارش هاي متعدد و متفاوتي است که درباره انگيزه ، چگونگي مسافرت ، مسير و مدت اقامت وي از سوي مآخذ اشاره شده است .
(همان : ١١٣) باوجود اهميت گزارش هاي بوداق منشي قزويني، بااين حال گزارش هاي وي درباره مهاجرت اسماعيل ميرزا به گيلان وزندگي وي در اين سامان برگرفته از ساير مأخذ متقدم عصر صفوي است ؛ اما در ذکر برخي از سال ها همانند ساير منابع تاريخي تفاوت هايي نيز در مدت اقامت اسماعيل ميرزا در گيلان و سال ورود و خروج وي مشاهده ميشد.