Abstract:
حضور چشم گیر راویان کج اندیش در اسناد متون معتبر روایی و اعتماد راویان و محدثان به ایشان ، نشان از شیوه ای نظام مند در نقل روایات از راویان منحرف دارد که ضرورت کشف این نظام را مهم می نمایاند. «واقفه » در تاریخ کلام امامیه در میان گروه های انحرافی ـ پس از غالیان ـ بیشترین لطمه را به اندیشه کلامی شیعه وارد ساخته اند؛ اما روایت آنان برخلاف غالیان ، از گردونه روایات امامیه حذف نشده و بخش مهمی از فقه امامیه ، وام دار روایات واقفه است . این پژوهش با استمداد از شیوه کتاب خانه ای ، نخست ویژگی های این فرقه را برشمرده و سپس با بررسی شیوه محدثان کهن ، به این نظر رهنمون شده که متقدمان بین «علمیت راوی » و «اعتقادات » آن ها، قائل به تفکیک بوده و تنها روایاتی را که بیان گر «اعتقادات اختصاصی » فرقه بوده ، منعکس نمی کردند.
Machine summary:
"نویسندگان منابع معتبر ـ نظیر کتب اربعه ـ با علم به انحرافات اعتقادی این گروه از راویان ، روایات آنان را گزارش کرده و احادیث برخی از ایشان را صحیح خوانده اند؛ به بیان دیگر، عنصر مذهب و اعتقادات راوی ، نزد اندیشمندان امامیه در دوره متقدم (پیش از سده ششم هجری ) چندان تعیین کننده نبوده است .
١ این تعداد نسبت به روایات دیگر فرقه های غیرامامی در کتب اربعه ، اساسا قابل مقایسه نیست و بسیار قابل توجه است ، چه این که به طور معمول محدثان امامیه روایات غالیان را گزارش نمی کرده اند، ولی این گونه تحذیر را نسبت به کل روایات واقفه نداشته اند؛ به بیان دیگر، هرچند تعداد راویان غالی چشم گیر بوده است ، نمود چندانی به نسبت تعداد ایشان در روایات وجود ندارد.
به نظر می رسد برخلاف نظر وی ، واقفه در سده پنجم نیز حضوری ـ شاید کم رنگ ، ولی شبهه دار ـ داشته اند، چه این که طوسی اگرچه خود نیز آنان را منقرض شده می داند (طوسی ، ١٤١١ق : ٢٢١)، در نقد نظریه واقفیان در الغیبه با استناد به یکایک روایات کتاب نصرة الواقفة ، نگاشته علی بن احمد علوی واقفی ، بسیار تلاش کرده است .
دو نمونه برای روشن شدن این تفکیک بیان می شود: نمونه اول : حسن بن محمد بن سماعه ، فردی کثیرالحدیث ، فقیه و البته متعصب در مذهب و معاند با شیعه و حتی نسبت به امام هادی ع عناد دارد (نجاشی ، ١٤٠٧ق : ٤٠؛ طوسی ، بی تا: ١٣٣)، اما در نقل روایت «ثقه » است ؛ از این رو، محدثان و فقیهان در منابع روایی و فقهی به نقل وی اعتماد کرده اند."